Σταύρου Πλανάκη, Τουρκοκρητική λογοτεχνία- ανθολόγιο.

Σταύρου Πλανάκη, Τουρκοκρητική λογοτεχνία- ανθολόγιο. Μια πρώτη προσέγγιση, Χανιά 2011

Βιβλιοκριτική: Δρ. Παναγιώτης Μιχ. Παρασκευάς, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Χανίων

Ο φιλόλογος και εκλεκτός συνάδελφος και φίλος  κ. Σταύρος Πλανάκης  εξέδωσε πρόσφατα ένα πολύ αξιόλογο βιβλίο που αναφέρεται σε μιαν άγνωστη πτυχή της Τουρκοκρατίας αλλά και της Λογοτεχνίας , την πνευματική δημιουργία των Τούρκων της Κρήτης στην Λογοτεχνία και την ποίηση. Ουσιαστικά όπως επιγράφεται και στον τίλτλο αποτελεί μια πρώτη επιστημονική προσέγγιση του θέματος και μια πρώτη θεώρηση – ανθολόγησή του.

Ποιος είναι όμως ο συγγραφέας μας ; Είναι κάτοχος Μαστερ στην Νεοελληνική Φιλολογία  από το Π. Κρήτης το 2003 και Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων στα Χανιά, τη γενέθλια πόλη του. Το βιβλίο του λοιπόν αυτό αποτελεί το θέμα και το αποτέλεσμα της διπλωματικής του εργασίας στο Πανεπιστήμιο που μάλιστα κρίθηκε άξιο του βραβείου Μενελάου Παρλαμά το 2003 από το Ίδρυμα. Στο σκεπτικό της απόφασης της βράβευσης αναφέρεται ότι θα’πρεπε η εργασία να δει το φως της δημοσιότητας και πράγματι έστω και με καθυστέρηση είδε φέτος το φως της δημοσιότητας σε ένα θέμα που δεν συγκινεί ίσως πολλούς στο φιλολογικό χώρο, την ενασχόληση με την Λογοπτεχνία των Τουρκοκρητικών που δεν θέλει κανείς να θυμάται ίσως λόγω των βασάνων που προξένησαν στην πολυτάραχη περίοδο της τουρκοκρατίας στην Κρήτη. Όμως από επιστημονικής πλευράς επιβαλλόταν η έρευνα και στον τομέα αυτό και το βιβλίο του Σταύρου Πλανάκη αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς στο πεδίο του . Αυτό δεν είναι υπερβολή.

Η δομή του βιβλίου είναι η εξής : προτάσσεται μια κατατοπιστική εισαγωγή στην Τουρκοκρητική Λογοτεχνία, στην στάση των Κρητών έναντι αυτής, ακολουθεί η άποψη των Τουρκοκρητικών για την ελληνική γλώσσα, στα αραβοελληνικά, εφόσον στο νησί βρέθηκαν Αιγύπτιοι και Άραβες λόγω των επεμβάσεων του Μ.Αλή μετά το 1824 και αργότερα ως το 1869 τουλάχιστον η Αίγυπτος είχε ποικίλες σχέσεις με την Κρήτη. Όταν ακούει κανείς τον τίτλο του βιβλίου ίσως θεωρεί ότι περιλαβάνει κείμενα στα τουρκικά, αλλά απατάται, τα κείμενα είναι ελληνικά, κρητικά στη διάλεκτο, τη θεματική, την τεχνοτροπία και απλά έχουν τούρκους δημιουργούς και λέξεις τουρκικές αρκετές αλλά σε περιβάλλον ελληνικής γλώσσας.

Μετά την εισαγωγή που προαναφέραμε ακολυθούν δύο μέρη, το πρώτο περιλαμβάνει ανθολόγηση ποιημάτων και το δεύτερο ανθολόγηση πεζών έργων. Κατόπιν αυτών επιτάσσεται λεξιλόγιο των τουρκικών όρων  και η βιβλιογραφία που ο συγγραφέας χρησιμοποίησε.

Στο πρώτο μέρος λοιπόν της ποίησης. Τα ανθολογούμενα ποιήματα μπορούν να διακριθούν σε διάφορες κατηγορίες, τα ιστορικά, δηλαδή τα αναφερόμενα σε ιστορικά πρόσωπα όπως ο Χατζή Οσμάν πασάς ο επονομαζόμενος πνιγάρης, στομ οποίο πνίγεται ο Μεμέτ Αγάς,  του Δασκαλογιάννη όπου περιγράφεται ο δόλος με τον οποίο θανατώθηκε ο ήρωας, του Αγγλοτουρκικού πολέμου του 1854, ήτοι του Κριμαικού καθώς και της άλωσης της Μονής Αρκαδίου στα 1866, των γενεθλίων του Σουλτάνου καθώς και του ερχομού του Καραθεοδωρή πασά. , της αγάπης με τα Εκατόλογα της αγάπης, και το τραγούδι για τον άτυχο γάμο του Τσελεπή με την Ναζλή, τραγούδι για τον προφήτη Μωάμεθ που μάλιστα προτάσσεται με θέμα τη γέννηση αυτού καθώς και άλλα που αφορούν τους Χαλικούτες, τους αιγυπτίους που έφεραν τα αιγυπτιακά στρατεύματα στην Κρήτη και μάλιστα διασώζεται το μοναδικό γνωστό ποίημα που αναφέρεται στην άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου στο νησί. Ένα ανάλογο ποίημα αναφέρεται στα 870 , στην άφιξη του Ρεούφ πασά και μάλιστα σε γλώσσα καθαρεύουσα.. Στην ανθολόγηση δεν μπορούν να απουσιάσουν και τα νανουρίσματα όπως αυτό στην σελίδα 140 που διαφέρει ελάχιστα από τα ελληνικά αντίστοιχα στα ονόματα του Αγά και της Αγάδαινας. Στο τέλος του μέρους  αυτού επιτάσσονται τα αιίγματα και ένα δείγμα της τουρκοκρητικής ζωγραφικής, μια λαική απεικόνιση της σφαγής των Τούρκων της Δάφνης Σητείας στα 1897 , έργο του Χασάν Χουλκή  Κανδιελί , ιεροδίκη και μυροπώλη του  Κάστρου. Εντάσσεται στην προπαγανδιστική ζωγραφική που και από τις δύο πλευρές υπηρέτησε  τους εθνικούς στόχους των αντιμαχομένων.

Στο δεύτερο μέρος, το πεζό, ανθολογούνται 25 κείμενα .Είναι κείμενα όχι αμιγώς λογοτεχνικά , έχουν σχεδόν όλα ιστορικές προεκτάσεις, γράφτηκαν σε εφημερίδες της εποχής, άλλα είναι επιστολές και συμφωνητικά, προκηρύξεις. Κατά σειρά λοπόν της ανθολόγησης προτάσσονται επιστολές όπως της χήρας Νασιπέ Χανούμης, του Μουσταφά Αφεντάκι, πωλητήρια όπως εκείνο του Ερίφ Αγά, ακολουθούν περισσότερο ιστορικά αναφορικά με τα γεγονότα κείμενα, όπως το διάγγελμα του Μουσταφά και Νουρεντίν στους Χριστιανούς του Αμαρίου Ρεθύμνης στα 1831 με αφορμή την ανάληψη της διοίκησης της Κρήτης προσπαθώντας να τους πείσουν ότι διαφέρουν από τους Τούρκους προκατόχους τους. Όμοια προσπαθεί να καθησυχάσει τους Κρητικούς ο Μουσταφά πασάς στα 1866 με προκήρυξή του το Σεπτέμβρη προσπαθώντας να μην ξεσπάσει η Μεγάλη Επανάσταση. Όλη  η ανθολόγηση των πεζών κειμένων ακολουθεί την πορεία των Οθωμανών προς την έξοδο από το νησί προϊόντος του χρόνου , όπως το κείμενο για  τα γεγονότα της 12/24 Μαΐου του 1896 , για τη σφαγή των Χανίων, ομοίως και οι «τραγικοί φόνοι» και «γνώμαι  τούρκων περί της καταστάσεως» στα 1899 όπου ο συντάκτης φαίνεται ευχαριστημένος από την Αυτονομία και θεωρεί ότι μπορεί να υπάρξει συνύπαρξη των δύο στοιχείων στο νησί.Ίσως εξέφραζε ευσεβή πόθο που φευ δεν εκπληρώθηκε. Ήδη πλήθη τούρκων είχαν αυτόβουλα εκπατρισθεί στη Μ. Ασία και αλλού και δεν επέστρεψαν παρά τις προσπάθειες κάποιων σαν αυτών που γράφουν την «παλιννόστησιν των Οθωμανών» οι οποίοι θεωρούν ότι δικαιούνταν να επιστρέψουν στην Κρήτη στα 1899 .

Πιο λογοτενικό κείμενο με την αυστηρή έννοια  του όρου  είναι το «Κάρβουνο» του Αχμετ Αγκιν , ένα χαριτωμένο διήγημα στο οποίο ο τούρκος Αμπντάλας καίγεται στην προσπάθειά του να ζεσταθεί στο μαγκάλι του μπακάλη που σκάρωσε ένα κακόγουστο αστείο σε βάρος του προκαλώντας του έγκαυμα.

Υπάρχει όμως και η λαογραφική πλευρά των πεζών κειμένων ,όπως το κείμενο του Εκμελ Μολλά για την «προίκα στα Κρητικά χωριά» , κείμενο του 1954.

Εν κατακλείδι το βιβλίο αυτό του Σταύρου Πλανάκη αποτελεί πράγματι μια καίρια συμβολή στην Κρητική Λογοτεχνία εφόσον καλύπτει ένα κενό, την λογοτεχνική παραγωγή των Τούρκων του νησιού που ήταν σχεδόν άγνωστη. Καλύπτει όμως και την ιστοριογραφία κατά τον ίδιο τρόπο. Ο ιστορικός μπορεί να δει την τουρκική ματιά στα γεγονότα που έλαβαν χώρα στο νησί τον 19^ο αι και έως την  Αυτονομία και να σχηγματίσει μιαν πιο σφαιρική άποψη γι’αυτά.. Το θεωρούμε πολύ σημαντικό ως εκδοτικό γεγονός όχι για την Κρήτη μόνο αλλά ευρύτερα και ευχόμαστε να αποτελέσει την αρχή νέων ερευνών του ίδιου αλλά άλλων στον τομέα αυτό.

Πηγή ΑΓΟΝΗ ΓΡΑΜΜΗ  http://agonigrammi.wordpress.com