Γυναίκες Φιλέλληνες στον Αγώνα του 21

Άρθρο δημοσιευμένο στην εφημερίδα "ΡΕΘΕΜΝΟΣ 26-3-2011" 

Λουλούδης Ηλίας

Το φαινόμενο του Φιλελληνισμού, που αναπτύχθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, και γαλουχήθηκε μέσα στο κλίμα του κλασικισμού και του ρομαντισμού, έφθασε στην πλήρη του έκφραση με το μεγάλο ξεσηκωμό των Ελλήνων. Κανένα άλλο κίνημα της εποχής δεν ξεσήκωσε με τόση θέρμη και ενθουσιασμό την κοινή γνώμη και την Ευρωπαϊκή διανόηση.

Ήδη από τα τέλη Μαΐου 1821 παρουσιάσθηκε ζωηρή κινητοποίηση υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων. Οι πρώτες εκκλήσεις για συμπαράσταση στον Ελληνικό αγώνα βρήκαν ευνοϊκή απήχηση. Ένα κύμα από εθελοντές ξεκίνησε για την Ελλάδα, ενώ παράλληλα οργανώθηκαν τα πρώτα φιλελληνικά Κομιτάτα. Δεν ήταν όμως  μόνο οι γνωστοί άνδρες φιλέλληνες που συνέδραμαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του '21.

Ήταν και γυναίκες φιλέλληνες που πρωτοστάτησαν στην προβολή της Ελλάδας και των δικαίων της. Οι γυναίκες αυτές πήραν πάνω τους τη διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού και την προσπάθεια αφύπνισης των Ελληνίδων για τη βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Στούρτζα Ρωξάνδρα (1786-1844)

Ενεργή φιλέλληνας, αιώνια ερωτευμένη με τον Καποδίστρια η Ρωξάνδρα Στούρτζα, κυρία επί των τιμών στη Ρωσική Αυλή, υπήρξε το πιο καίριο στήριγμα του Κυβερνήτη μα και χιλιάδων Ελλήνων που έφταναν κατατρεγμένοι στα ρωσικά εδάφη.

Αριστοκρατικής καταγωγής Ελληνίδα, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, κόρη του ευγενούς Σκαρλάτου Στούρτζα και της κόρης του πρίγκιπα της Μολδαβίας Κωνσταντίνου Μουρούζη, Σουλτάνας. Ο πατέρας της εγκαταστάθηκε στην Πετρούπολη και τοποθετήθηκε σύμβουλος στην αυλή του τσάρου Αλέξανδρου, ενώ η Ρωξάνδρα με εξαιρετικές σπουδές διαμόρφωσε μια ιδιαίτερα ευγενική και στοχαστική προσωπικότητα που εντυπωσίασε τους αριστοκρατικούς κύκλους της Πετρούπολης και την οδήγησε στην τσαρική αυλή όπου έγινε κυρία επί των τιμών.

Εκεί η Ρωξάνδρα γνωρίστηκε με τον κόμη Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος διορίστηκε υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας. Ο έρωτας της Ρωξάνδρας Στούρτζα με τον Ιωάννη Καποδίστρια ήταν φλογερός και άφησε εποχή. Ωστόσο ήταν ένας έρωτας ανεκπλήρωτος, καθώς ο Καποδίστριας έφυγε για την Ευρώπη αρχικά και μετά για την Ελλάδα ως Κυβερνήτης.

Η Ρωξάνδρα παντρεύτηκε τον κόμη Εντλινγκ, αδελφό της τσαρίνας Ελισάβετ, και αφιερώθηκε στο σημαντικό φιλανθρωπικό και εκπαιδευτικό της έργο στην  στη μόρφωση των νέων Ελλήνων.

Ήταν μέλος της Φιλομούσου Εταιρείας για την ενίσχυση της εκπαίδευσης των Ελληνοπαίδων και βοήθησε προσωπικά όλους τους Έλληνες φοιτητές της δυτικής Ευρώπης. Στα χρόνια της Επανάστασης βοήθησε αποφασιστικά στο ζήτημα της περίθαλψης των Ελλήνων προσφύγων της Οδησσού, ενώ προσπάθησε να ενισχύσει τον αγώνα στην Ελλάδα μέσω των υψηλών επαφών της στην Ευρώπη. Πέθανε στις 16 Ιανουαρίου 1844.

 Η πριγκίπισσα Έλενα Γκίκα

Dora d’ Istria Δώρα ντ’ Ίστρια (1828-1888)

 

Από τις σημαντικότερες γυναικείες παρουσίες στα Γράμματα και στον πολιτισμό της Ευρώπης του 19ου αιώνα, υπήρξε αναμφισβήτητα η Έλενα Γκίκα, περισσότερο γνωστή με το φιλολογικό ψευδώνυμο Dora d’ Istria.

Κόρη του Μιχαήλ Γκίκα, πρίγκιπα και υπουργού Εσωτερικών της Βλαχίας, γεννήθηκε στο Βουκουρέστι το 1828. Ο πατέρας της ήταν διακεκριμένος αρχαιολόγος. Αδελφοί του ήταν οι Γρηγόριος και Αλέξανδρος Γκίκας, που υπήρξαν ηγεμόνες της Βλαχίας, .Η μητέρα της ήταν γυναίκα εξαιρετικά όμορφη, αλλά και προικισμένη με παιδεία, δόκιμη συγγραφέας και μεταφράστρια κλασικών Γαλλικών έργων. H Έλενα σε ηλικία μόλις 14 ετών, γνώριζε άριστα εννέα ξένες γλώσσες ενώ την ίδια εποχή μετάφρασε την Ιλιάδα του Ομήρου στη γερμανική γλώσσα.

Παντρεύτηκε τον Ρώσσο πρίγκιπα Αλέξανδρον Κολτζώφ Μασσάλσκιν, άνδρα καταγόμενο από  αριστοκρατική οικογένεια. Ο γάμος  τελέστηκε με μεγαλοπρέπεια στην Αγία Πετρούπολη, παρέμεινε δε εκεί μέχρι το 1855, όταν αναχώρησε για την Δυτική Ευρώπη, κυρίως στην Ελβετία και Ιταλία, όπου ασχολήθηκε με σημαντικές φιλολογικές μελέτες, που δημοσίευε κατά κανόνα στη Γαλλική γλώσσα, με τις οποίες κατέλαβε περίοπτη θέση στον κόσμο των Ευρωπαϊκών Γραμμάτων. Κύριοι λόγοι που την έκαναν να φύγει από τη Ρωσία, ήταν οι διαφορές πολιτικών και θρησκευτικών θέσεων με τον πρίγκιπα σύζυγό της και υπασπιστή του τσάρου και η εύθραυστη υγεία της. Εκείνη ήταν φιλελεύθερη και φωτισμένη προσωπικότητα, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα απελευθερωτικά κινήματα των λαών, εκείνος ήταν δογματικά καθηλωμένος στο Ρωσικό εθνικισμό και στην Ορθοδοξία.

Εγκαταστάθηκε σχεδόν μόνιμα στη Φλωρεντία και το σπίτι της έγινε φιλολογικό εντευκτήριο, όπου υψηλοί προσκεκλημένοι της εξουσίας, των γραμμάτων και της διανόησης, αντάλλασσαν απόψεις και θέσεις για τα προβλήματα της εποχής. Ανάμεσα στους επίσημους επισκέπτες ήταν και ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουμβέρτος.

Τακτική ερευνήτρια των αρχείων και των βιβλιοθηκών πολλών χωρών του κόσμου, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις εθνικές διεκδικήσεις κυρίως των Βαλκανικών λαών, πρόβαλε συστηματικά την εθνική ποίηση των Αλβανών και των Ελλήνων. Ασχολήθηκε πολύ με τα προβλήματα της γυναίκας και τη θέση της στην κοινωνία και στο κράτος και πρόβαλε μελετημένες απόψεις για την αναβάθμισή της.

Ειδικότερα για την Ελλάδα, συγκινήθηκε και στρατεύτηκε στον αγώνα του Κρητικού λαού για την απελευθέρωσή του από τον Οθωμανικό ζυγό στη μεγάλη επανάσταση του 1866-69. Ένας από τους σημαντικούς φίλους της, κυρίαρχη μορφή στα επαναστατικά κινήματα της Ιταλίας και της Ευρώπης της εποχής, ο στρατιωτικός μοχλός της ενοποίησης των Ιταλικών κρατών, ήταν ο στρατηγός Garibaldi, που την είχε αποκαλέσει ηρωική αδελφή, ψυχή που υπηρετεί τα υψηλοτέρα ιδανικά. Αξίζει να σημειωθεί  ότι σημαντικά κομιτάτα είχαν ιδρυθεί στην Ιταλία από τον Garibaldi, για την ενίσχυση της Κρητικής επανάστασης του 1866-69. Αντιτάχθηκε στις ανθελληνικές θέσεις του Φαλμεράϋερ με σειρά μελετών και άρθρων που δημοσιεύτηκαν στον ευρωπαϊκό Τύπο και σε έγκυρα περιοδικά, και έφεραν σε φως πλήθος στοιχείων που εδραίωναν τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού δια μέσου των αιώνων.

Το 1860 επισκέφτηκε την Ελλάδα, οπότε ο πρεσβευτής της Ρωσίας, τηρώντας το πρωτόκολλο, την παρουσίασε στη βασίλισσα Αμαλία ως Ρωσίδα πριγκίπισσα. Το 1866, η Πολιτεία με θέσπισμα της Βουλής των Ελλήνων της απένειμε τον τίτλο “της Ελληνίδος πολίτιδος επί τιμή” σε ανταμοιβή των ποικίλων και σημαντικών υπηρεσιών της προς τη χώρα. Αξίζει να αναφερθεί, ότι ο τίτλος αυτός είχε αποδοθεί μέχρι τότε μόνο στο Λόρδο Βύρωνα.

Γενικότερα, οι ιστορικές, φιλολογικές και κοινωνιολογικές της εργασίες κατέκλυζαν για πολλά χρόνια τον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της Γαλλίας, του Βελγίου, της Ιταλίας, της Ελβετίας και της Ελλάδας και διέγειραν πάντοτε το ενδιαφέρον και την προσοχή των Ευρωπαίων. Πέθανε στη Φλωρεντία στις 17/11/1888 σε ηλικία 60 ετών και με τη διαθήκη της είχε δωρίσει στην πόλη τη βιβλιοθήκη, την αλληλογραφία και τους πίνακές της. Η βίλα της (Villa Fiorentina) καταστράφηκε από το βομβαρδισμό των συμμαχικών αεροπλάνων το 1943.

Λαμπέρ-Αδάμ Ιουλιέττα

Lambert-Adam Juliette (1836-1936)

 

Γαλλίδα φιλέλληνας η οποία επισκέφθηκε την Ελλάδα και το Άργος το 1901, διέθετε σημαντική δύναμη επηρεασμού της διεθνούς κοινής γνώμης και ιδιαίτερα των γυναικών.

Η Λαμπέρ ήταν συγγραφέας και πολιτικός, γεννημένη στο Βερμπερί της Γαλλίας. Υπήρξε σύζυγος αρχικά του δικηγόρου Λα Μεσίν και ακολούθως του πολιτικού Εντμόν Αδάμ. Ήταν οπαδός του Γαμβέτα και μετά το θάνατο και του δεύτερου συζύγου της ίδρυσε το περιοδικό Νέα Επιθεώρηση που εξέφραζε αντιγερμανικές τάσεις. Η Ιουλιέττα Λαμπέρ, φίλη του Δημητρίου Βικέλα, ταξίδεψε αρκετά στην Ευρώπη και το 1901 επισκέφθηκε την Ελλάδα. Η επίσκεψη αυτή ήταν η αφορμή για τη θερμή φιλελληνική στάση της, καθώς ο ενθουσιασμός της για τη σύγχρονη Ελλάδα συνδυάστηκε με τη ρομαντική αποθέωση του κλασικού ελληνικού πολιτισμού.

Με την επιστροφή της μετέφερε στα παρισινά σαλόνια έναν αέρα φιλελληνισμού που οδήγησε στην υπεράσπιση τόσο των εθνικών μας ζητημάτων όσο και των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών. Η ίδια έγραψε το έργο «Σύγχρονοι Έλληνες ποιητές», ενώ μετέφρασε το θεατρικό έργο του Βασιλειάδη Γαλάτεια. Άλλα έργα της Ιουλιέτας Λαμπέρ ήταν Η Αγωγή της Λάουρας, Ελληνίδα, Το όνειρο του θείου, κ.ά. Έγραψε επίσης έργα με το ψευδώνυμο Κόμης Παύλος Βασίλης.

Σοφία ντε Μαρμπουά Λεμπράν

 Sophie de Marbois-Lebrun (1785-1854)

 (Δούκισσα της Πλακεντίας)

Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου του 1785, στη Φιλαδέλφεια της Αμερικής και πέθανε στις 14 Μαΐου του 1854 στην Αθήνα, μετά από μια ασυνήθιστη και γεμάτη γεγονότα ζωή. Ήταν κόρη του Γάλλου γενικού συμβούλου Francois Barbe de Marbois και της Αμερικανίδας Elisabeth More. Η Sophie Marbois παντρεύτηκε το 1802 με το Γάλλο αξιωματικό Anne-Charles Lebrun  στο Παρίσι και απέκτησαν μια κόρη την Caroline-Eliza. Χώρισαν 30 χρόνια αργότερα το 1831. Η Σοφία και η Ελίζα ταξίδεψαν μερικούς μήνες στην Ιταλία το 1825 και το 1827 επισκέφτηκαν τη Ρώμη, όπου συνάντησαν τον Ιωάννη Καποδίστρια (1777-1831) που ήταν αντιπρόσωπος της επαναστατικής κυβέρνησης της Ελλάδας. Η συνάντηση αυτή είχε αποφασιστική σημασία για τη Σοφία, που από τότε έδωσε πολλές φορές χρήματα για να βοηθήσει την επανάσταση για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Αλληλογραφούσε με τον Καποδίστρια και αποφάσισε να επισκεφτεί την Ελλάδα συνεπαρμένη και από τον φιλελληνισμό που επικρατούσε εκείνη την εποχή στο Παρίσι. Συμμετείχε ενεργά στο συντονισμένο κίνημα των Γάλλων φιλελλήνων και ενίσχυσε οικονομικά την τότε νεοσύστατη δημοτική εκπαίδευση και ανέλαβε την επιμόρφωση 12 θυγατέρων αγωνιστών. Το Δεκέμβριο του 1829 ταξίδεψε μαζί με την κόρη της, δια μέσου της Κέρκυρας και της Πάτρας, στην πόλη όπου έδρευσε τότε η κυβέρνηση, το Ναύπλιο. Εκεί έφτασαν στις 3 Ιανουαρίου του 1830 και έμειναν σχεδόν ένα χρόνο. Το 1831 έμεινε ένα χρονικό διάστημα στην Αίγινα και επένδυσε χρήματα στην αγορά γης, μέσα και γύρω από την Αθήνα. Στις 16 Μαΐου του 1831, πήγαν οι δυο γυναίκες στη Ζάκυνθο και τον Οκτώβριο η Σοφία γύρισε στη Ρώμη, όπου έμαθε για τη δολοφονία του Καποδίστρια στις 9 Οκτωβρίου του 1831. Η Σοφία επιθυμούσε να επιστρέψει στην Ελλάδα και μετά από μία σύντομη περίοδο στη Φλωρεντία ξαναγύρισε, στην Αθήνα. Δεν επισκέφτηκε ποτέ πια τη Γαλλία, αλλά αλληλογραφούσε όλη τη ζωή της με τον πρώην άντρα της.

Η Σοφία και η Ελίζα έμειναν το 1833 στο ξενοδοχείο της Ευρώπης, στην οδό Αιόλου, αλλά το 1834-35 έχτισε δικό της σπίτι στα νοτιοδυτικά προάστεια της Αθήνας στην οδό Πειραιώς, κοντά στην τότε πλατεία των στρατιωτικών ασκήσεων. Αμέσως μετά το 1835-37, έκανε ένα μεγάλο ταξίδι στο Λίβανο και τη Συρία μαζί με την κόρη της, που πέθανε στη Βηρυττό, από στηθικό νόσημα πιθανώς οφειλόμενο στην εξάπλωση της πανώλης. Η Δούκισσα δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει το χαμό της αγαπημένης της κόρης και βαλσάμωσε το κορμί της Ελίζας, με το οποίο επέστρεψε στην Αθήνα. Τοποθέτησε το άψυχο σώμα της στο υπόγειο της προσωρινής κατοικίας της στην οδό Πειραιώς, το οποίο είχε μετατρέψει σε παρεκκλήσιο, έχοντας υπ’ όψη να το θάψει σε μεγαλοπρεπή Ναό που σκόπευε να χτίσει στην Πεντέλη.Το σπίτι της Σοφίας κάηκε το Δεκέμβριο του 1847. Η ίδια δεν ήταν στο σπίτι, αλλά κάηκε το φέρετρο της κόρης της που ήταν ακόμα στο υπόγειο.

Η Δούκισσα της Πλακεντίας θεωρούνταν εκκεντρική προσωπικότητα, με πολλούς μύθους να περιβάλλουν το πρόσωπό της και να τη συσχετίζουν με τους ληστές που κατοικούσαν στην αττική ύπαιθρο και ταλάνιζαν την Αθήνα. Στην αρχή απαρνιέται την Ορθοδοξία και ασπάζεται την Ιουδαϊκή θρησκεία. Οι κοινωνικές συναναστροφές και οι πολιτικές ιδέες της την οδήγησαν να εισάγει στην Ελλάδα μια νέα θεοκρατική κοινωνική οργάνωση μεταβάλλοντας το μέγαρό της των Ιλισίων σε κέντρο διάφορων ελλήνων και ξένων λογίων, διανέμοντας κτήματα και τίτλους ευγενείας σε εξέχουσες ελληνικές οικογένειες. Αυτό είχε ως συνέπεια να αποξενωθεί ακόμα περισσότερο. Τον Ιούνιο του 1846 η Σοφία φέρεται να αιχμαλωτίστηκε από τον Λήσταρχο Μπίμπιση αλλά ελευθερώθηκε ύστερα από επέμβαση των Χαλανδριωτών.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής της δεν δεχόταν καμία επίσκεψη εκτός από τη Δεσποινίδα των Τιμών της Βασίλισσας Αμαλίας, τη Φωτεινή Μαυρομιχάλη, την οποία και η ίδια είχε αναθρέψει, και την κόρη του ήρωα του Μεσολογγίου Χρήστου Καψάλη. Απεβίωσε το 1854 σε ηλικία 64 χρονών. Ετάφη μαζί με την κόρη της στον Πύργο της στη Πεντέλη, αφήνοντας πίσω της μια σημαντική ιστορία στη συμβολή του φιλελληνισμού, καθώς και σημαντικά κειμήλια που κληροδότησε στο Ελληνικό Δημόσιο, πολλά από τα οποία διαχειρίστηκε ο Γεώργιος Σκουζές. Λέγεται ότι ο τάφος της διασώθηκε μέχρι και το 1946 όταν κάποιοι ασυνείδητοι τον κατέστρεψαν.

Άρθρο δημοσιευμένο στην εφημερίδα "ΡΕΘΕΜΝΟΣ 26-3-2011"

 

Πηγές - Βιβλιογραφία

·         «Γυναίκες φιλέλληνες» Ελευθεροτυπία, Περιοδικό Ιστορικά, τεύχος 228, 18 Μαρτίου 2004.

·         Η λόγια και φιλελεύθερη πριγκίπισσα Ελενα Γκίκα ή Δώρα ντ Ίστρια (1828-1888) Εφ Πατρίς Μανώλης Ε. Δετοράκης  10-5-2007

·         Ο κρυφός έρωτας του Καποδίστρια Εφ Το Βήμα 15-12-1996

·         ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ