Ειρήνη Μπριλάκη Καβακοπούλου (1924-2011)

Η πρώτη Ρεθεμνιώτισσα Λαογράφος

Άρθρο Δημοσιευμένο στην Εφημερίδα "ΡΕΘΕΜΝΟΣ 28-12-2012" Λουλούδης Ηλίας

Απεβίωσε στις 25-11-2011 στην Αθήνα, σε ηλικία 87 ετών, η πρώτη Ρεθεμνιώτισσα λαογράφος Ειρήνη Μπριλάκη-Καβακοπούλου.

Μια Σπηλιανή που έγραψε, ιστορία, ποιήματα, λαογραφικές αναφορές και πλούτισε με τη δυνατή πέννα της τα Ρεθεμνιώτικα γράμματα.

Αναθρεμμένη με τις αξίες και τα ιδανικά της Ρεθεμνιώτικης κουλτούρας και με τη δυναμικότητα της Σπηλιανής γυναίκας, κατόρθωσε μόνη της να σπουδάσει και να αποκατασταθεί επαγγελματικά.

Κατάφερε με την δυναμική και πολύμορφη παρουσία της να καταξιωθεί στα πολιτιστικά δρώμενα της Κρητικής παράδοσης .

Η Ειρήνη Μπριλάκη γεννήθηκε το 1924 στο Σπήλι Αγίου Βασιλείου.

Πατέρας της ήταν ο Σήφης Μπριλάκης και μητέρα της η Ευαγγελία Βλατάκη. Η «Ερήνη τσι Μπριλοσήφαινας» όπως ήταν γνωστή στο Σπήλι ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά της οικογένειάς που είχε πέντε κορίτσια και ένα αγόρι τα οποία ήταν η Παγώνα, η Στέλλα, ο Στέφανος, η Κατίνα, η Μαρία και η Ειρήνη. Από πολύ μικρή έμεινε ορφανή από πατέρα, όταν αυτός σκοτώθηκε στο κτίσιμο ενός σπιτιού στην περιοχή, με πέτρα, πέφτοντας από ψηλά.

Η οικογένειά της τα έβγαζε δύσκολα πέρα. Παρ' όλα αυτά η Ειρήνη τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Τελείωσε στο Ρέθυμνο τις γυμνασιακές της σπουδές και στη συνέχεια πέτυχε την εισαγωγή της στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου παρακολουθούσε παράλληλα ξένες γλώσσες στη Γαλλική Ακαδημία των Αθηνών. Λίγο αργότερα γνώρισε και παντρεύτηκε τον Ηπειρώτη βιολιστή στην Κρατική Ορχήστρα, Παντελή Καβακόπουλο, μελετητή της μουσικής μας παράδοσης, με τον οποίο απέκτησαν δύο παιδιά τον Σπύρο και τον Δημήτρη. Εργάστηκε  στα Γραφεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού απ' όπου και συνταξιοδοτήθηκε.

Από πολύ νέα έδειξε την αγάπη της για το τραγούδι και την λαϊκή μας παράδοση.Έδωσε πλήθος διαλέξεων σ' όλους τους νομούς της Κρήτης, μέσου κυρίως του Λυκείου Ελληνίδων, αλλά και άλλων πολιτιστικών συλλόγων, σωματείων.  κ.λ.π. που την καλούσαν να μιλήσει για λαογραφικά και θρησκευτικά θέματα., στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έλαβε μέρος σε αρκετά λαογραφικά, τοπικά και ιστορικά συνέδρια και έκανε πλήθος απαγγελίες ποιημάτων της στην Κρητική διάλεκτο σε πάρα πολλές εκδηλώσεις.

Η Ειρήνη Μπριλάκη ήταν η πρώτη Ρεθυμνιώτισσα λαογράφος που άρχισε να αρθρογραφεί τόσο στις ντόπιες εφημερίδες, όσο και στις Κρητικές εφημερίδες της Αθήνας, καθώς και σε περιοδικά της Κρήτης και της υπόλοιπης Ελλάδας με λαογραφικό περιεχόμενο. Ξεκίνησε ως τακτική συνεργάτης στην εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ του Ρεθύμνου το 1967, σε θέματα επίκαιρα λαογραφικά καθώς και στην εφημερίδα των Αθηνών ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ και στα περιοδικά ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, ΚΡΗΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΚΡΗΤΗ, ΠΕΙΡΑΙΚΗ-ΠΑΤΡΑΙΚΗ και το Ε.Ε.Σ. ΝΕΟΤΗΤΟΣ. Ενώ μέχρι το τέλος αρθρογραφούσε σε όλες τις τοπικές εφημερίδες του Ρεθύμνου.

Ήταν τακτικό μέλος του ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ της Αθήνας, της Πανελλήνιας Λαογραφικής Εταιρείας, της Ιστορικής – Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης και της Λαογραφικής και Ιστορικής Εταιρείας Κρήτης. Επίσης μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών και του Συλλόγου Ελλήνων Λογοτεχνών, μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Κρητών Επιστημόνων Αττικής και μέλος της Παγκρήτιας Ένωσης Αθηνών, Αντι/δρος του Δ.Σ. του ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΥΛΩΝ.

Συνεργάστηκε με πολλούς παραδοσιακούς οργανοπαίχτες της Κρήτης και φυσικά με όλες τους μουσικούς του Σπηλίου(Κοντύλη, Μαρκογιώργη Μαρκογιανάκηδες, Μπριλογιάννη, Σκορδαλό, Χατζηδάκη Γ, Καλογρίδη κ.α.) Με τον ανεπανάληπτο Σπηλιανό λυράρη Γιώργη Καλογρίδη (1923-1999) ηχογράφησε μαζί του δυο εξαίσια παραδοσιακά κομμάτια, το ριζίτικο «Τρώτε και πίνετε άρχοντες» και το παραδοσιακό συρτό «Στον ουρανό θε ν’ ανεβώ (πρώτος συρτός)» ενώ ήταν η βασική γυναικεία φωνή στον δίσκο του Κώστα Μουντάκη «Ο Κρητικός Γάμος» το 1967, ο οποίος στηριζόταν σε δικά της κείμενα.

Από το 1949-1955 μετάδωσε στο ραδιόφωνο πλήθος λαογραφικών συνεργασίων της, με τους τίτλους «Τραγούδια από όλη την Ελλάδα» «Τραγούδια για να θυμάστε την πατρίδα» , «Θρακικά τραγούδια» κ.α.. Κυκλοφόρησε σε δίσκους νησιώτικα και παραδοσιακά τραγούδια και τα προωθούσε με κάθε τρόπο μέσω του Ραδιοφωνικού Σταθμού του Ε.Ι.Ρ. και των ποικίλων εκδηλώσεων στις οποίες την καλούσαν. Ενδεικτικά αναφέρω ορισμένα : Μπάρμπα Θοδωρή, Στο σπίτι που χορεύουμε, Αμοργιανό είναι το νερό, Τη θάλασσα την αγαπώ, Ανοιξε το παράθυρο, Σαν τα μάρμαρα της πόλης, Το φυσούνι , Κυρ Αναγνώσταινα, Ρόδος και Ροδονήσι, Σ’ αυτό το αλώνι το φαρδύ κ.α . Στις παραπάνω ηχογραφήσεις συνεργάστηκε με σημαντικούς λαϊκούς οργανοπαίχτες από όλη την Ελλάδα όπως : Πέτρο Χαλκιά(Κλαρίνο), Αριστείδη.Μόσχο (Σαντούρι), Βασίλη Σούκα (Κλαρίνο), Γιώργο Κόρο (Βιολί) ,Τάσο Διακογιώργη (Σαντούρι) και άλλους.

Το 1961 με τη πρωτοβουλία του συζύγου της Παντελή, ηχογράφησε ο Καρυοφύλλης Δοϊτσίδης παραδοσιακά  τραγούδια της Θράκης. Τα πρώτα τραγούδια που ηχογράφησε τότε ο  Δοϊτσίδης, ήταν εννέα στα οποία συμμετείχε και η Ειρήνη.

Το 1965 συμμετείχε με τον σύζυγο της Παντελή στην Ελληνική αποστολή στο Βαλκανικό φεστιβάλ που πραγματοποιήθηκε στη Σόφια της Βουλγαρίας, μαζί με γνωστούς καλλιτέχνες της δημοτικής μας μουσικής όπως: Ξανθίππη Καραθανάση, Γιάννης Δερμιτζογίαννη, Φώτη Πάνου, Μανώλη Παπαγεωργίου κ.α.. Η ελληνική αποστολή κέρδισε το πρώτο βραβείο και τελικά περιόδευσε σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βουλγαρίας δίνοντας συναυλίες.

Ποιήματα της περιλαμβάνονται σε αρκετές ανθολογίες ,αναφέρω ενδεικτικά ορισμένα :Φθινοπωρινοί  στοχασμοί, Σκέψεις  του  χειμώνα, Πένθιμη  τριλογία  για  τον  αρχιλυράρη  Θανάση  Σκορδαλό, Πασχαλιάτικες θύμησες, Στον αρχιχορευτή Σταμάτη Χ. Παπαδάκη, Χριστουγεννιάτικες Βουκολικές Ώρες, Το Αρκάδι, Αυτοβιογραφία

Όσο ζούσε δημοσίευσε μόνο την ποιητική συλλογή «ΠΝΟΗ ΚΑΙ ΡΙΖΑ Αθήνα 1975» η οποία αποτελείται από λυρικά κείμενα αναπλασμένα με την Κρητική λαϊκή παράδοση .Επιπλέον υπάρχει μια δημοσιευμένη ανακοίνωση της στα πρακτικά του διήμερου επιστημονικού συνέδριου της Ι.Λ.Ε.Ρ.με τίτλο «Τα Κρητικά τοπωνύμια» στο Ρέθυμνο, 6-7 Νοεμβρίου 1998 η οποία περιέχει πλήθος ιστορικών, τοπωνυμικών και λαογραφικών στοιχείων για τη γενέτειρά της το Σπήλι.

Παραθέτω το ποίημα της με τίτλο 

«Αυτοβιογραφία»

Ποιος θυμάται μια παιδούλα, βοσκοπούλα στο χωριό,

πούχε μάγουλα σαν ρόδα κι' ένα πρόσωπο αγνό.

Που το φώτιζαν δυο μάτια, σαν αστέρια τ' ουρανου,

κι' είχε μέση δαχτυλίδι, Παριζιάνα της Κνωσσού.

Ποιος θυμάται μια παιδούλα, βοσκοπούλα λυγερή,

που το χάραμα ξυπνούσε και τ' αρνιά της οδηγούσε με τραγούδια στη βοσκή.

Κι' όπως γύρνας, όλη μέρα, τραγουδώντας, στα λαγκάδια του χωριού,

με μια σβέλτα λυγεράδα, έλεγες η Άρτεμη ήταν, η Θεά του Κυνηγιού.

Κι' όταν με το γαϊδουράκι,καθισμένη δίχως σέλλα,

επερνούσε χαρωπά, με λιανόβεργα στο χέρι,

φάνταζε σαν Αμαζόνα, που στην μάχη εξορμά.

Κι' όταν πάλι καθισμένη στην απανεμιά ενός δέντρου,

διάβαζε προσεχτική του σκολειού της τα βιβλία,

καρτερώντας να χορτάσουν τα αρνιά της τη βοσκή,

Έλεγες, χαράς την κόρη, πούχει τέτοια επιμονή

στη ζωή της να προκόψη.

Κι' από τα μικρά της χρόνια ξέρει, πως με κόπο βγαίνει

του αγρότη το ψωμί.

Μα σαν πέρασαν τα χρόνια κι' η μικρή η βοσκοπούλα

έγινε λεβεντονιά, απαρνήθη το χωριό της - τι να γίνη; -

τα τραγούδια στα λαγκάδια και τις αίγες και τ' αρνιά.

Κι' ήρθε για σπουδές στην πόλη, μα όπως λέει, μοιάζει αγρίμι

στο κλουβί, που το τρέφεις, το ποτίζεις,

μα εκείνο πάν' απ' όλα την ελευτεριά ποθεί.

Κι' από τότες  έμειναν δίχως τραγούδια του χωριού οι λαγκαδιές,

και τ' αρνιά και τα κοπάδια.

Δίχως χάδια τα λουλούδια, που τα μάγευ' η φωνή της

και σκορπούσαν ευωδιές...

Η Ειρήνη βραβεύτηκε από πάρα πολλούς συλλόγους και σωματεία για την προσφορά της στην παράδοση και την ποίηση όπως: στον Πανελλήνιο Ποιητικό Διαγωνισμό «ΚΗΦΙΣΙΑ 1975» και «ΚΗΦΙΣΙΑ 1976» , Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοτεχνών 1982 , Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοτεχνών  1989 , ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΡΥΘΡΟ ΣΤΑΥΡΟ 1982, Πανελλήνια Εταιρεία πολιτισμού1990, «Παγκρήτιο Ένωση 1996, Σύλλογος ΑΠΟΔΗΜΩΝ ΣΠΗΛΙΑΝΩΝ – ΔΑΡΙΒΙΑΝΩΝ  1998, Συλλόγος ΚΡΗΤΩΝ ΖΩΓΡΑΦΟΥ 2001,.ΔΗΜΟ ΛΑΜΠΗΣ  2001 κ.α.

Είχα την τύχη να την γνωρίσω την Ειρήνη από κοντά σε διάφορες εκδηλώσεις κυρίως στο Σπήλι. Τα τελευταία τρία χρόνια επικοινωνούσε συχνά μαζί μου για να  μου υποδείξει τοποθεσίες που χρειάζονται έρευνα σχετικά με το χωριό μας. Μου έδωσε πληροφορίες για το ηλιακό ρολόι που υπήρχε στο βουνό Βορίζης πάνω από το Σπήλι, για το Φάρο του Ρεθύμνου, για την πανοχωριανή βρύση, για το σόχωρο του Πρεβελάκη, για το πάνω χώρι, για την καμπάνα του Αγίου Πνεύματος, για την καμπάνα της Παναγίας στο πάνω χώρι κτλ.

Το καλοκαίρι του 2010 ήταν η τελευταία μας συνάντηση στην πανοχωριανή βρύση στο Σπήλι όπου μου είπε ότι είχε όνειρο ζωής την έκδοση ενός βιβλίου «Λαϊκής Ιατρικής» με στοιχεία που συγκέντρωνε από λαϊκούς θεραπευτές για περισσότερο από  35 χρόνια.

Δυστυχώς δεν πρόλαβε !

Το μεγαλύτερο μέρος της λαογραφικής της έρευνας, κυρίως από την Επαρχία Αγίου Βασιλείου, με πολλές δεκάδες ωρών μαγνητοφωνήσεις, για τα ήθη και τα έθιμα του Κρητικού λαού, έχουν παραμείνει αδημοσίευτα.

Ελπίζω ότι αυτό το αρχείο θα αξιοποιηθεί από τα παιδιά της.

Ελπίζω και εύχομαι να ενδιαφερθούν οι πολιτιστικοί φορείς του Σπηλίου και κυρίως η Ι.Λ.Ε.Ρ. ώστε να αναδειχθεί αυτός ο ιστορικός πλούτος.

Τώρα στις γειτονιές των αγγέλων θα γλεντά με τον Καλογρίδη, το Κοντύλη, το Μαρκογιώργη, το Σκορδαλό, το Σταμάτη, και όλους τους μερακλήδες του αγαπημένου χωριού της.

Μπορεί να κλαιν οι ζωντανοί μα οι νεκροί γλεντούνε

στην πόρτα ανημένουνε  τη μερακλίνα  να αποδεχτούνε

Θα κλείσω αυτό το αφιέρωμα δανειζόμενος τα λόγια του Κ Δ. Αετουδάκη:

«Έτσι σεμνά, αθόρυβα έφυγε για τη χώρα των μακάρων μια σπουδαία Ρεθεμνιωτοπούλα που με τη ζωντανή της παρουσία τίμησε και την Κρήτη και το Ρέθυμνο και το ηρωικό Σπήλι.

Εμείς που σε πολλούς τομείς συνοδοιπορήσαμε θα κρατήσουμε τις αρετές και τις αξίες της και θα θυμόμαστε το ζεστό πλούσιο λόγο της και το γραπτό και προφορικό που μας άφησε σαν παρακαταθήκη.

Καλό σου ταξίδι

θυγατέρα του Σπηλιού

θυγατέρα της Κρήτης

θυγατέρα του λόγου και του πολιτισμού»

Άρθρο Δημοσιευμένο στην Εφημερίδα "ΡΕΘΕΜΝΟΣ 28-12-2012" Λουλούδης Ηλίας